Nefropatia toczniowa
dr hab. n. med. Bartosz Foroncewicz 
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Mucha Nefropatia toczniowa, czyli choroba kłębuszków nerkowych, to jedno z częściej występujących powikłań w stosunkowo rzadkim schorzeniu jakim jest toczeń rumieniowaty układowy (ang. Systemic Lupus Erythematosus, SLE).
SLE – toczeń rumieniowaty układowy – jest ogólnoustrojową chorobą autoimmunologiczną, w której z nieznanych dotychczas przyczyn układ odpornościowy rozpoznaje własne tkanki lub ich fragmenty (antygeny) jako obce i wytwarza przeciwko nim przeciwciała. Największe znaczenie mają przeciwciała przeciwjądrowe, określane skrótem ANA (ang. anti-nuclear antibodies). Jednak zasadniczą rolę w SLE odgrywają tzw. kompleksy immunologiczne, czyli przeciwciała połączone z antygenami.
Podstawową cechą tocznia jest obecność stanu zapalnego dotyczącego wielu tkanek i narządów, m.in. skóry, serca, płuc, nerek, stawów i układu nerwowego. W przypadku zajęcia wyłącznie skóry mówimy o toczniu skórnym. Gdy choroba obejmuje inne narządy, rozpoznaje się toczeń układowy. Około 10% przypadków tocznia skórnego wykazuje progresję do postaci układowej. Uszkodzenie nerek w przebiegu tocznia układowego dotyczy około 50% pacjentów i jest określane mianem nefropatii toczniowej (ang. lupus nephritis, LN).
Epidemiologia
Częstość występowania SLE szacuje się na 20 – 150 na 100 000 osób rocznie. Choroba ta występuje niemal dziesięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zachorowalność na SLE w ostatnich latach wzrasta, a rozpoznawanie wczesnych postaci choroby w ciągu ostatnich 40 lat zwiększyło wskaźniki zachorowalności niemal trzykrotnie. Obecne zachorowalność ocenia się na 1 do 25 nowych przypadków na 100 000 ludności, w zależności od szerokości geograficznej. Co ważne, okres największej zachorowalności przypada przede wszystkim na okres rozrodczy (prawie u 90% pacjentek).
Przyczyny i mechanizm powstania choroby
Dotychczas nie wykazano pojedynczego czynnika indukującego toczeń. Zauważono natomiast zależność między czynnikami genetycznymi, środowiskowymi oraz wpływem hormonów i wydaje się, że odgrywają one znaczącą rolę w rozwoju choroby. Do najważniejszych czynników etiologicznych zalicza się:
- hormony (estrogeny, prolaktynę),
- czynniki chemiczne (aminy aromatyczne, krzemionkę),
- niektóre leki, np. hydralazynę, izoniazyd, metyldopę, diltiazem, interferon,
- czynniki genetyczne (antygeny zgodności tkankowej: HLA B8, DR2, DR3, DQA1, DQB1),
- promieniowanie UV,
- infekcje wirusowe – wirus opryszczki (HSV) i Epstein-Barr (EBV).
Objawy kliniczne tocznia rumieniowatego układowego są następstwem wielu zaburzeń immunologicznych. Wśród nich najważniejsze wydają się:
- wytwarzanie autoprzeciwciał
W surowicy przeważającej większości (około 95%) chorych na toczeń układowy stwierdza się autoprzeciwciała. Są one skierowane przeciwko różnym elementom komórki, w tym głównie przeciwko składnikom jądra. Te ostatnie ujmuje się zbiorczą nazwą przeciwciał przeciwjądrowych (ANA).
- tworzenie kompleksów immunologicznych (przeciwciał połączonych z antygenami)
Antygen i przeciwciało po połączeniu się krążą, odkładając się w ścianie naczyń krwionośnych, m.in. w kłębuszkach nerkowych, przez co mogą zapoczątkowywać ich uszkodzenie;
- zaburzenia w tzw. układzie siateczkowo-śródbłonkowym
Zdolność tego układu do usuwania z krążenia kompleksów immunologicznych w SLE jest niewystarczająca;